ام كلثوم ... ومن معها

**عادل صموئيل** · #1 08/02/2016, 10h54

ام كلثوم .. ومن معها
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

فى ذكرى رحيل الفنانة الخالدة السيدة ام كلثوم ،
تحركت فيّ الذكريات ، وحبيت اكتب حاجة ما اتكتبتش من قبل
يعنى طبعا اتكتب كتب ومقالات كتير لكن اللى كتبها مؤلفين وصحفيين واعلاميين
منهم انيس منصور مثلا كان صاحب ام كلثوم وعبد الوهاب .. وبيزورهم وبيحضر بروفات وحفلات،
لكن هو شايفهم من زاوية، لكن انا كموسيقار، وكنت وقتها شاب صغير عندى عشرين سنة وسط عمالقة صنعوا تاريخ الفن فى مصر، ولماح وذكى وعايز اتعلم كل حاجة، وفاهم كل اللى بيحصل من الناحية الفنية والموسيقية ، كان لي وجهة نظر تانى خالص، لما نقول وردة فنانة عظيمة، وفايزة فنانة عظيمة ونجاة وكلهم، فنانات عظام مش ممكن يتكرروا تانى، لكن ام كلثوم اظلمها لما اقول عليها فنانة عظيمة، لأن ده ممن يكون 20%، من الصرح الشامخ اللى اسمه أم كلثوم .. أم كلثوم كانت نظام .. سيستم .. دولة .. لعدة اسباب هى متفردة فيهم ماحدش سبقها، كانت المطربة الوحيدة اللى عندها فرقة .. طب ماكل المطربين بيغنوا على فرقة، انا عادل صموئيل عشان اقول انا عندى فرقة، كلمة فرقة على تسمية صحيحة، يعنى اولا احسن عازفين فى مصر، وموجودين معايا قبل كده مش اقل من عشرين سنة، قد يزيد عليهم حد بيختار بعناية فائقة، وقد يرحل حد منهم، لكن الفرقة نفسها ككيان ومؤسسة موجودة يعنى مش اقل من عشرين عازف ثابتين هم هم لمدة عشرين سنة، واهم مافيهم الآلات الفردية، يعنى محمد عبده صالح على القانون والحفناوى على الكمان وسيد سالم على الناى وعظمة على الكونترباص وابراهيم عفيفى على الرق، دول اشتغلوا معاها .. من اول ما قررت تغنى على تخت، يعنى انتم عارفين قصة حياة ام كلثوم .. كانت الاول بتغنى قصائد وتواشيح دينية بدون فرقة، لما العظام وقتها اكتشفوا انها اكتر 100 مرة من انها تكون منشدة فقط وانما ممكن تكون اكبر مطرية فى تاريخ العالم العربى او اعظم مطربة تغنى بالعربى فى العالم ( يعنى تركيا واليونان وحتى اسرائيل اللى اتحشرت فى وسطنا مدمنين ام كلثوم، وفى اوربا وكل دول العالم مليانة عشرات الملايين من المهاجرين عرب او من اصل عربى مدمنين ام كلثوم )

التخت الصغير ابتدا يكبر والكمنجات تزيد وجابو شيللو ثم شيللو تانى وهكذا،
واصبحت الفرقة المتميزة اللى انت شفتها فى التليفزيون اول مرة سنة 1958 موجودة قبل كده
بفترة طويلة من الاربعينات، عبد الوهاب نفسه لما كان مطرب الاول مكانش عنده فرقة،
كان لما عايز يسجل اغنية او يغنى فى حفلة، اما يخلى عازف من اللى بيشتغلوا معاه
من قبل يكوّن له فرقة للعمل ده فقط، او بعد كده بقوا عدد معين من العازفين
بيتصلوا بيهم وييجوا ساعة الشغل مع عبد الوهاب .. لكن لكل منهم حياته
وفرقته وشغله التانى لأن عبد الواهب طبعا مش بيغنى على طول

وبينى وبينكم كانت الفرقة اللى بيغنى عليها عبد الوهاب معظمهم من بتوع فرقة ام كلثوم
لأن فيهم ميزة خطيرة انهم مترابطين مع بعض وحافظين بعض .. طبعا كان وقتها كل الاغانى
اللى اتسجلت فى الثلاثينات والاربعينات لحد اوائل الخمسينات للمطربين التانيين فى ذلك الوقت مفيش فرقة ثابتة،
او رئيس فرقة يقدر يكون فرقة ويحتفظ بيها معاه اكتر من سنة .. لعدة اسباب، يعنى ممكن بيديهم اجور
قليلة تخليهم لو جه لهم فرصة بأجر اعلى يتركوه، او كمية الشغل مش منتظمة،
يعنى مافيش حفلات وتسجيلات ممكن الموسيقى يفتح بيهم بيته، ماعدا ام كلثوم لأن لها حفلة ثابتة اول كل شهر
فى فصل الشتاء وحفلات متفرقة فى الصيف، غير سفريات رحلات غنائية للخارج، فقدرت تحتفظ
بالفرقة طول حياتها، ولو رحل عازف من المتميزين، زى ابراهيم عفيفى على الرق على طول
جابت تلميذه .. كان حسين معوض ... او حسن انور ..

**عادل صموئيل** · #2 08/02/2016, 10h54

فى اوائل الخمسينات حصلت فى مصر طفرة موسيقية خطيرة .. ظهور او انشاء الفرقة الماسية لأحمد فؤاد حسن .. مجموعة من الهواة الافذاذ .. كانوا زملاء فى معهد الموسيقى .. وكونوا فرقة مع بعض كان فيها احسن واهم العازفين فى مصر فى ذلك الوقت .. يعنى منهم محمود عفت على الناى وهو احسن عازف ناى فى العالم يعنى لم ولن يتكرر .. يعنى انت لما تسمع فرقة حلوة وانت شاكك دى فرقة مين اول ما الناى يقول صولو على طول تقول دى الفرقة الماسية عشان عفت رحمه الله كان لو نكهة متميزة .. الفرقة الماسية دى لما انتشرت عملت انقلاب فى الموسيقى فى مصر .. يعنى مع الشباب انضماليهم اساطين من اساطين العزف الاكبر سنا والمخضرمين اكتر واللى شاركوا من قبل مع ام كلثوم واسمهان وعبد الوهاب وفريد الاطرش وكل القائمة من العمالقة ... كمان تصادف ظهور عبد الحليم حافظ وشادية وفايزة احمد والقائمة دى .. حصل انفجار فنى فى مصر .. لأن انت لما تكون ملحن عملاق .. يعنى عندك منجم جمل موسيقية لاينضب .. وثورى وعايز تجدد وتطور .. واى فكرة مجنونة او اى صولو صعب مهما كانت صعوبته .. الحل عند الفرقة الماسية .. لذلك من الخمسينات الموسيقى المصرية تطورت بشكل رائع .. هنا حصل تماس بين الفرقة الماسية وام كلثوم .. هى عايزة تضخ الدم الجديد بتاع الشباب ده فى فرقتها .. والشباب طبعا بيسمعوا النجمة العظيمة دى وهم اطفال يعنى طبعا نفسهم يعزفوا معاها ... هنا كان ممكن يحصل مشكلة خطيرة ... لولا حكمة احمد فؤاد حسن .. يعنى الله يرحمه كان دماغ ادارية ماحصلتش ( غير الفن كمان يعنى ) .. ازاى التنسيق بين شغله الخاص مع كل الفنانين فى الوقت ده وكان عبد الواهب لسه بيغنى .. وحليم وفايزة نجاة وباقى النجوم .. وام كلثوم اللى ممكن تخطف منه نص الفرقة ..

احمد فؤاد حسن اتصل بأم كلثوم .. طبعا كان فيه وساطة من اقرب المقربين للطرفين .. وعملوا قعدة محبة .. ازاى شغل ام كلثوم يبقى احلا ما يكون وشغل الفرقة الماسية برضو يبقى احلا مايكون لأن دول مطربين مصر .. بالبلدى كده اكل دماغ ام كلثوم من الناحية الوطنية لأنها كانت وطنية جدا ... ام كلثوم كانت بتعمل على الاغنية الجديدة 45 بروفة .. لأنها كانت مش بتستعمل النوتة الموسيقية .. يعنى كان الملحن بيقعد بالعود يحفظ الفرقة جملة جملة .. يعنى الكوبليه بيتحفظ فى اسبوع ده لو مكتمل تلحينا .. لو مكتوب نوتة بيتعزف فى نص ساعة .. لكن اسألك انت عزيزى القارىء انت مش بتلاحظ السلطنة والتطريب فى فرقة ام كلثوم او غناء ام كلثوم كله فى قلب بعضه .. سلطنة اكتر من اى مطرب تانى عشر مرات .. السبب هو الحفظ .. يعنى انا لما اقعد احفظ فى كوبليه اسبوع بيمشى فى دمى .. ويفضل يزن فى اذنى بعد البروفة طول اليوم .. غير لما اقرا نفس الكوبليه من نوتة .. وتبقى علاقتى بيه ساعة .. بخرج من البروفة كله طار .. مش فاكر منه ولا حاجة .. يعنى بعزفه لما تتحط امامى النوتة فقط .. او اروح حفلة مش فكر كنا عاملين بروفة واللحن ايه او مش فاكر نصه لن حا افظ ايه ولا ايه من آلاف الالحان .. المهم اتفقوا ان ام كلثوم تعمل بروفاتها صباحا ودى كانت طريقتها .. البروفات فى فيلتها كل يوم الساعة العاشرة صباحا ماعدا الجمعة .. والعازف يروح الفرقة الماسية بعد الظهر ولو فيه حفلات بالليل .. طبعا ايام حفلات ام كلثوم .. مفيش حد تانى بيغنى .. يعنى متعهد حفلات عايز يعمل حفلة لعبد الحليم مثلا ... لازم يبتعد عن حاجتين .. يوم حفلة ام كلثوم .. او لو ام كلثوم عندها سفرية للخارج .. العملية كانت منظمة جدا .. لسبب ان اعمال العمالقة دول بتحتاج تحضير من قبلها .. يعنى لو ام كلثوم عنها سفرية لتونس مثلا فيه شهر اغسطس بيبقوا متفقين عليها ومظبطين كل حاجة المسارح اللى حاتغنى عليها والسفر والاقامة ليها وللفرقة محجوزة من شهر مارس مثلا .. يعنى انت لو عايز تعمل حفلة مش تقول يالا يوم الخميس .. ده لازم يحصل كلام قبلها بكذا شهر .. عشان عدم التصادم .. كانت ام كلثوم علاقتها متوترة مع عبد الحليم .. لكنها كانت جيدة جدا جدا مع احمد فؤاد حسن .. لأن ثلاث ارباع عازفى فرقة ام كلثوم من الفرقة الماسية .. فيه شىء ساحر عملته ام كلثوم ... ده كلام جديد انا بقوله .. كل عازف بيبقى لو طبيعة او خصوصية .. يعنى عازف الفرقة الماسية دماغه غير العازف فى فرقة اقل غير اللى بيشتغل مع نجوى فؤاد او سامية جمال .. لكن لوحددت ملامح محددة لعازف فى فرقة ام كلثوم .. مع انه بيقرأ نوتة 100% .. لكن مع ام كلثوم بيحفظ .. عازف الفرقة الماسية .. لازم يكون نوتة 100% لأن كل شغل الفرقة الماسية نوتة .. كمان معظم شغل الفرقة الماسية من المطربين اللى مش بيشتغلوا على الفرقة الماسية اصلا فى حفلاتهم .. يعنى محمد قنديل مثلا .. كان بيشتغل مع فرقة اقل مستوى من الفرقة الماسية .. لو عنده اغنية جديدة حلوة .. عايز يسجلها حلو اوى .. بتتكتب نوتة حلو والكورال يحفظ 100% وهو حافظ .. بيسجلها على الفرقة الماسية اللى بتقراها من اول مرة يعنى فى ظرف نص ساعة يكون الاغنية اتسجلت .. لو سجلها على الفرقة التانية بيقعدوا فيها 4 او خمس ساعات .. طبعا بعد التسجيل بيروح للفرقة اللى بيشتغل عليها ويعملوا بروفات براحتهم عشان الحفلات .. المهم .. ان ام كلثوم عملت ايه .. خلت العازف الواحد الصبح بيتقمص شخصية عازف مع ام كلثوم .. وبالليل بيتقمص شخصية عازف فى الفرقة الماسية يعنى الصبح بيعزف سماعى وبالليل بنوتة .. الصبح بيقعد شهرين بيشغل على اغنية رباعيات الخيام مثلا او الاطلال وبالليل بيعمل يمكن 100 اغنية فى الشهر ... اى مطرب فى الدنيا لواتسلطن اوى اوى .. ممكن بيعمل تجويد .. وده بيحصل كتير مع ام كلثوم .. لأنها المطربة الوحيدة اللى ممكن تقول الكوبليه فى نص ساعة .. يعنى المفروض الجملة بتتقال 3 مرات هى لو قالتها خمسة الجمهور عايز اكتر .. لما تخلص الكوبليه ممكن بعد 3 مرات اعادة الجمهور يطلبه تانى .. ونفسه تقعد تغنى للصبح لأن ام كلثوم كانت المطربة الوحيدة اللى الزمن بيتوقف معاها .. يعنى المعاصرين لعصر ام كلثوم .. الحفلة كانت بتبتدى الساعة 10 .. كان فى كل الدول العربية من المحيط الى الخليج .. من الساعة 8 كله جرى ع البيت يتعشوا بدرى ويجهزوا قعدتهم جنب الراديو .. كنت تنزل من مصر الجديدة الى دار سينما قصر النيل المسفة 11 كيلو .. تحس الشوارع مهجورة توصل فى سبع دقائق .. نرجع للتجويد .. كان ممكن بتقول تصدير .. بالمعنى العلمى يعنى جملة بتبتدى على الدوم .. هى تقولها بعد سكتة .. او اى حاجة مش طبيعية اقصد مش معمولة فى البروفات طلعت كده ف الحفلة .. او كلمة فيها حرف طويل هى تسخن اوى تندمج تطوله اكتر .. عادى جدا ممكن تقع فى الوحدة .. كان الرائع ابراهيم عفيفى حافظها حتى لما تغلط بتغلط ازاى وامتى وفين .. وطبعا بيعزف معاها من زمان ايام ماكانت لسه بضفائر .. وكان هو عازف كبير .. كانت لما تقع فى الوحدة ( وده سر ماتقولوش لحد ) بيديها 2 دوم تانى دوم فيهم هى الايقاع الصح بتاع باقى الغنا .. يعنى اول دوم كانت لترميم الكسر وتانى دوم يعنى الصح كده .. كانت لما وهو صغيرة تغلط الغلطة دى كان دايما وهو بيعمل الاتنين دوم دول يقول لها يابنت الكلب .. وحتى وهى كبيرة كان بيقولها بس فى سره بس هى كانت فاكرة وفاهمة انه بيشتمها وبتضحك ع المسرح .. بس كانت بتحبه اوى وكذا مرة قالت ابراهيم عفيفى بيسترنى .. يعنى الغلطة بتاعتها كان هو بيخليها حركة مبدعة .. كانت الناس تقول الله وهم مش فاهمين انها غلطة ... وعلى فكرة دى صفة فى الفنان الشاطر ..

يعنى انا ممكن اعزف لك اغنية ممكن نسيت كلمة مثلا بألف حتة من عندى .. بس بحرفية يعنىة انت تفتكرنى بقول تجويدة فظيعة من عندى وتقول الله .. بس هى غلطة اصلا .. فيه كمان لما عايزة تقول موال ... وده قسم فى منتهى الاهمية والخطورة فى الموسيقى الشرقية .. لأن 90% من المواويل اللى انت بتسمعها فى الحفلة دى بتبقى ارتجالية او وقتية .. يعنى مش عاملينها فى البروفة إلا مع فريد الطرش او محمد عبد المطلب .. مع ام كلثوم بيبقى طلعت كده .. يعنى الجنونة عندها اشتغلت فجأة عايزة تليل يعنى .. هى مثلا بتغنى فى مقام البياتى هنا .. اكاديميا يقول لك البياتى ممكن تخرج منه تقول صبا او كرد او حجاز مثلا يعنى دى المقامات الى بتيجى بتغيير حرف واحد .. ده للمطرب العادى ... لكن مع ام كلثوم العادى والطبيعى اللى بيعمله كل الناس يبقى قليل .. لازم تقول مصيبة ما اتقالتش او مش مألوفة .. هنا لازم يكون حد خطير وراها بيجرها وبيحميها فى نفس الوقت ... يعنى هى بتقول فى المساحة رى مى فا صول ... هنا دور الرائع العبقرى محمد عبده صالح .. يروح مديها سى ناتوريل مثلا .. نغمة بعيدة ومش مألوفة فى المكان ده ... يعنى تلاحظ انو بيعمل تن تن تن تن وراها .. يزغدها بالنغمة .. وفى نفس الوقت بيحميها يعنى محوطها عشان ماتقولش حتة وحشة او حاجة نشاز .. مين بيتلقى الرسالة .. حمد الحفناوى .. بيشد بالكمنجة يديها النغمة اللى اخترعها عبده صالح نغمات طويلة .. ويتلقفوها هم الاتنين زى ما واحد ينط فى البحر وناس تحوط عليه .. ويقعدوا يسحبوها فى مقامات لاحصر لها لحد ما كل اللى عندها يطلع وترجع الى قواعدها سالمة .. كمان احلا كانت فى ام كلثوم ... انها كانت بتهتم اوى بالمقدمة .. وبتعمل بروزا للعازف .. يعنى لما احمد الحفناوى مثلا يقول صولو والناس تصقف اوى .. تنتظر لحد ما الناس التصفيق بهدأ .. والناس تقول تانى .. تخليه يقول الصولو تانى وتالت كمان .. النقطة دى فقط تحسب فى حسنات ام كلثوم بوزن مئات الاطنان .. انا شخصيا وانا صغير كنت اسمعام كلثوم ولما شفتها فى التليفزيون ان عندى 8 سنوات .. لاحظت وانا اذنى موسيقية احمد الحفناوى لما بيقول صولو وجيل اوى والناس تصقف له .. ويعيده تانى .. والجمهور تصقف اوى وتقول اسمه .. لفتت نظرى الكمنجة الجميلة دى واتمنين اتعلمها وابقى زيه .. وعلى كده شوفوا كام يمكن مليون عازف فى مصر والعالم العربى حب الكمان والقانون والناى ومختلف الآلات الموسيقية والسبب الاصلى كان ام كلثوم ... يعنى مثلا الكونترباص .. موجود شكلا لكن معظم الناس مش فاهمين هو بيقول ايه او اهو عازف من ضمن الفرقة .. فى شغل ام كلثوم كان فيه حرص ان يكون فيه جمل هو بيبتديها .. يعنى مثلا الجملة اولها سكتة .. دى لازم تتملى بحاجتين دوم من ارق مع نغمة تمهيدية للى جاى من الكونترباص .. ولما تسمع كويس لازم تلاقة الدوم بتاعة الرق مصاحب لها نغمة من الكونترباص ... اما اللفتة الكبيرة اوى واللى دخلت الكونترباص التاريخ اغنية انت عمرى ... الجمهور بعد ما صقف والست وقفت وحيته وقعدت وابتدا الصمت الرهيب عشان العزف يبتدى .. اول حرف تن ورد عليهالقانون الجمهور اشرأبت اعناقه ايه الحاجة الغريبة دى .. بحلقوا .. لقوا الكونترباص بيقول حرف ويرد عليه القانون فى جملة طويلة .. ومن ساعتها اتشهر عظمة ( عباس فؤاد ) وللعلم كان عبد الوهاب بيهتم بيه جدا يعنى كذا مرة انا سمعته بيقول لعظمة اللحن ده بتاعك .. ويقعد يقول له تعليمات على جنب .. كمان ام كثوم كان فى فرقتها 3 شيللو .. الاول كان فيه محمود الحفناوى وده تركها قبل اغنية اقبل الليل واستدعوا مكانه زميل وصديق ليا اسمه عبد الفضيل محمد وده لسه عايش وهو سكان قريب من بيتى ويعنى مرة كده كل كام شهر انا وهو بنسهر عند ناس اصحابنا بيموتوا فى المغنى وحافظين كل الاغانى .. نعزف سوا ونقعد نفتكر ايام زمان .. وكان بعده حسان كمال .. وده فلتة من فلتات الزمن .. يعنى ال 2 شيللو التانيين بيعزفوا بالقوس .. اما حان كمال كان بيركز على النبر او البتستاكاتو مش حقول كان احسن واحد فى العالم بيعمل بيتسكاتو شرقى ولكن اقول ان هو اللى اخترعه .. يعنى كان بيشخلع الست .. ولو عدنك جهاز اقفل البيز اوى وشوف الاكروبات اللى كان بيعملها من الكونترباص .. وللعلم ماحدشقدر يقلده يعنى حتى لو واحد لقط سر الحركات الجهنمية اللى كان بيعملها كان مايقدرش يكمل جملة بحالها بيقع يعنى فى وسطها .. يليه مجدى بولس .. وده كان احسن شيللو عربى فى العالم يعنى الشيللو عشان مسافاته واسعة يعنى بين الدو والرى تركيب تاكسى
بس مجدى بولس كان بيغنى بيه كأنه كمنجة يعنى شىء ماحصلش .. ختاما اعتذر عن الاطالة .. واتمنى ان اكون قلت شىء جديد يهم اللى بيحبوا النوعية دى من المواضيع مع اطيب تحياتى ورحم الله ام كلثوم وفرقتها الموسيقية .. ورحم الله الفرقة الماسية .. ورحم الله الجمهور المحترم اللى كان بيدى ام كلثوم الجو اللى يخليها تاخد راحتها فى الغنى بدون ازعاج زى دلوقتى .. نسيت اقول ان جمهور حفلات ام كلثوم ايصا كان 75 % منه هم هم وبيقعدوا على نفس الكراسى كل حفلة

**abuaseem** · #3 08/02/2016, 11h32

الف شكر استاذ عادل على هذا المقال المميز اللي خلانا نعيش معاك تلك اللحظات الرائعة و نعرف عن قرب ما كان يحدث بين ام كلثوم و من معها من عباقرة الموسيقى..متعك الله بالصحة و طول العمر

**خليـل زيـدان** · #4 09/02/2016, 02h03

أمتعتنا أخي الحبيب أستاذ عـادل صموئيل
ننتظـر منك المـزيد

**د.حسن** · #5 09/02/2016, 10h45

مقال رائع لأخى الغالى أ. عادل صموئيل
زاده جمالاً تنسيق وإضافات أخى الغالى
"الفنان" أ. خليل زيدان سلِمت يداكما
مع تحياتى